DAMAK!

HAMDİ ÖZDEMİR

Biz çocukken oldukça kıymetli olan bayramdan bayrama alınan Antep fıstıklı Damak çikolata olsa konumuz ne güzel olurdu. İlk parçası ağıza atıldığı andan itibaren endorfin denen mutluluk hormonu salgılanmasını sağlar, biz de mutlu, keyifli olurduk. Tam damak yarım damak deyince aklımıza paketi açılmamış Damak ile yarısı yenmiş Damak gelirdi.

Ama maalesef konumuz o Damak değil, ne kadar endorfin salgılasanız keyfinizin kaçık olacağı tam yada çoklu dişsizlik durumu ve onun çözüm yollarından biri:  hareketli protezler.

Tam dişsiz yada çoklu dişsizlik durumunda yapılan takıp çıkartılabilen dişhekimlerinin hareketli tam protez yada hareketli bölümlü protez dediğimiz proteze toplumda “damak” yada “yarım damak” dendiği malumunuzdur.

Kimin ne dediğini bir kenara bırakıp neymiş bizim damak bir bakalım:

Hareketli Protez Nedir?

Hareketli protez, hasta tarafından takılıp çıkarılabilen ve eksik dişlerin yerini alan apareylerdir. Total protez, parsiyel protez, immediat protez ve diş üstü protezler olmak üzere çeşitli tipleri mevcuttur.

1. Total Protezler: Ağzınızda hiç doğal diş kalmadığı durumlarda, alt ve üst çenede kalan kemik dokusu üzerinden destek alan, akrilikten üretilen, halk arasında ‘takma diş’ olarak da adlandırılan protezlerdir. İmplant yapılamadığı özel durumlarda uygulama alanı bulmaktadır. Total protezlerde porselen diş kullanmak genellikle sağlıklı bir yaklaşım değildir. Bu sebeple bu protezlerde plastik diş kullanılır; ancak bu dişlerde zamanla renkleşmeler görülebilir.
2. Parsiyel Protezler: Doğal dişlerin bir kısmının var; bir kısmının ise çekilmiş olduğu durumlarda yapılan takılıp çıkarılabilir protezlere ‘parsiyelprotez’ denir. Parsiyelprotezler ya akrilikten ya da tek parça dökümden yapılır. Bu tip protezler, ana dişlere bağlanan kroşe tellerle tutuculuk sağlarlar. Bu tel görünümünün estetik olmadığını düşünen hastalara hassas bağlantılı estetik protezler de yapılabilir.
3. İmmediat Protezler: Tüm ana dişlerin çekilmesi gereken durumlarda, hasta dişsiz kalmak istemezse ‘immediatprotez’ adı verilen doğal dişler çekilir çekilmez hemen takılan protezler yapılabilir. İyileşme tamamlanıp dokular bu protezlerle uyumsuz hale geldiğinde ise hastanın daimi protezleri yapılmaya başlanır.
4. Diş Üstü Protezler: Ağızda var olan birkaç doğal diş veya kök üzerine, diş hekiminin bazı özel hazırlıkları takiben yapacağı protezlere ‘diş üstü protezler’ denir. Protezin oturduğu doğal diş veya kökler, proteze tutuculuk ve stabilite sağlamaktadır.

Hareketli protezlerin avantajları nelerdir?

Bazı hareketli protezlerde diş kesimine ihtiyaç kalmadan kısmi diş eksiklikleri tamamlanabilir. Ayrıca, implant tedavisine göre daha hızlı ve daha ekonomik bir tedavi seçeneğidir.

Klasik parsiyelprotezler (Çengelli protezler) yapılırken kalan dişlerimi kaplatmama gerek var mıdır?

Parsiyelprotezler yapılırken özellikle kroşelerin (çengellerin) yerleştiği dişlerde kaplama ihtiyacı olabilir. Bir diğer alternatif ise diş hekiminin dişlerin üzerine hazırladığı yuvaya protezin stabilizasyonu ve tutuculuğunu sağlayan protez parçalarının yerleştirilmesidir.

Hareketli protezlerin yapımı ne kadar zaman alır ve kaç seans sürer?

Eğer porselen kaplama yapılması gerekmiyor ise 5-6 seans sürer ama diş hekimi gerekli gördüğünde bu seans sayılarını arttırabilir. Protez takıldıktan sonra ağıza uyumlanması birkaç seans daha sürebilir. Hastanın dört dörtlük kullanabilir hale gelmesi yaklaşık 1 ay gibi bir süre alır.

Hareketli protez yapılacağı zaman dişlerin uyuşturulması gerekir mi?

Porselen kaplama yapılmayacak ise iğne yapılmasına (uyuşturma işlemi) gerek yoktur.

Hareketli protezlerimi taktığımda ilk zamanlar ne gibi sorunlar yaşayacağım?

İlk takıldığında yemek yemek, konuşmak, protezi ağızda tutmak ve çiğnemek gibi fonksiyonlarda problem yaşanabilir zaman geçtikçe ve proteze alıştıkça bu problem azalır ve tamamen ortadan kalkar.

Protezlerime alışabilecek miyim?

Protezlere alışmak biraz zaman ister ve çok iyi yapılmış protezlerde bile bu durum kişiden kişiye değişir. Yeni protez, ağızda yabancı ve büyük olacaktır. Dudak ve yanaklarda doluluk hissi duyulacaktır. Alt protez daha çok hareket edip yerinden çıkabileceği için alt proteze alışmak üst proteze alışmaktan daha zordur.  İlk günlerde salgı bezlerinin uyarılması sonucu tükürük miktarı artar. Bu durum zamanla geçecektir.

Protezler neden vurur?

Protezlerin yumuşak dokular üzerinde oturması; hareket etmesi sonucu, yapımına ne kadar özen gösterilmiş olursa olsun, bazı yerlerinde vuruklar olabilir. Hasta, kontrollerini aksatmamalı ve protez düzeltilmelidir. Vurukların hasta tarafından alınması çok yanlıştır. Hasta, vuran yerlerin düzeltilmesi için hekime gelmeden önce protezlerini en az 9 saat kullanmış olmalıdır. Ancak bu süre, problemli yerlerin görülebilmesini sağlar.

Protezlerimle normal yemek yiyebilecek miyim?

Bu süreçte hastaların sağ veya sol, hangi taraf daha rahatsa o taraf ile dudaklarını açmadan ve küçük lokmalar alarak yavaş yavaş çiğnemeleri önerilir. Protezlerin takıldığı ilk günlerde yumuşak yiyecekler yenmeli ve ön dişlerle kesinlikle ısırılmamalıdır. Bu durum protezlerin arka kısımlarının dokulardan uzaklaşmasına sebep olur. Dil, dudak ve yanakların protezin kontrolünde etkisi büyüktür. Eskiden protez kullanmış bir hastanın yeni bir hastaya göre alışması daha kolaydır. Hasta çok uzun süre dişsiz kalmışsa, dişsiz halde protezli olduğundan daha rahat yemek yiyebilir. Ancak bu sağlıklı değildir. Protezlerine alıştıktan sonra, protezli halde çok daha rahat yiyebilecektir. Total protezlerle normal olarak yemek yiyebilmek en azından 4-6 hafta sürer. Hastaların bu süreyi hekimlerinin önerilerini dikkate alarak geçirmeleri, en önemlisi de protezlerini kullanacaklarına dair ‘kararlı’ olmaları gerekir. Hemen pes edip protezi çıkarmamalıdırlar. Bu durum özellikle eski protezleri olan hastalar için söz konusudur. Çünkü en ufak bir vurukta hemen yenilerini çıkartıp eski protezlerini takarlarsa, yeni protezlerine alışmaları çok uzun sürebilir.

Protezlerimle normal konuşabilecek miyim?

Protezler, ağız ortamında az da olsa bazı seslerin telaffuzunda zorluklar gibi değişikliklere neden olabilir. Bu durumda yüksek sesle ve ayna karşısında okuma çalışması yapılmalı ve doğru söylenemeyen kelimeler tekrar edilerek normal hale getirilmeye çalışılmalıdır.

Protezlerimi 24 saat devamlı mı kullanacağım?

Hastaların protezlerine bir an önce alışabilmeleri için ilk günlerde devamlı kullanılmaları gerekir. Fakat alıştıktan sonra protezler geceleri takılmamalı, dokular dinlendirilmeli; kurumasını ve muhtemel boyutsal değişikliklerin olmasını engellemek için çıkarıldığında suda bırakılmalıdır. Bu durum dokuların sağlığı açısından çok önemlidir. Yanağın yastığa dayanması ve geceleyin nöromusküler kontrol mekanizmasının zayıflaması sonucu protezlerin ağızdan çıkabilmesine yol açabilir.

Protez yapıştırıcılarını kullanmalı mıyım?

Protez yapıştırıcılarının devamlı kullanılması, istenen bir şey değildir. Fakat gerektiğinde kısa süreli olmak üzere kullanılmasında bir sakınca yoktur. İhtiyaç olduğunda bu yapıştırıcıların nasıl kullanılacağı hekiminiz tarafından size açıklanacaktır.

Protezlerimi hayat boyunca kullanabilecek miyim?

Protezlerin hayat boyu kullanılması söz konusu değildir. Normal koşullarda beş yılda bir bazı işlemler uygulanması gerekir diye söylense de; şüphesiz bu süre, hastaya göre değişkenlik gösterir. Protezlerin hayat boyu kullanılamamasının nedeni, canlı dokulardaki değişikliklerdir. Yıllar içinde protezlerin dokularla olan uyumu bozulur. Protezler bollaşır, düşmeye başlar, yemek yemek zorlaşır. Bunun protezlerle ilgisi yoktur. Tamamen canlı dokulardaki değişiklikler sonucudur. Bu durumda protezlerin içinin doldurulması, uyumu bozulan kaide maddesinin tümden değiştirilmesi ya da yeni bir protez yapılması gerekir. Bu konudaki kararı diş hekimi verecektir.

Protezlerimin yapılması ne kadar sürecek?

Hareketli protezlerin yapımı ölçü alınmasından itibaren normalde beş seans sürer. Ancak gerekli hallerde seans sayısı artabilir. Protez takıldıktan sonra da ağza alıştırılması için hastaların birkaç seans daha gelmesi gerekebilir. Bu durumda bir hareketli protezin tamamen bitmesi ve hastanın protezini kullanabilir hale gelmesi genel olarak 1-1,5 ay sürebilir. Bu konuda hastalarımız yapım ve alışma için belirli bir süre gerektiğini bilmelidirler.

Protezlerime alıştıktan sonra diş hekimime gitmem gerekir mi?

Total protez kullanan hastalar, doğal dişleri olan insanlar gibi altı ayda bir kontrol edilmelidir. Çeşitli faktörlere bağlı olarak protez altındaki dokular değişebilir. Zamanla protez dokulara uyumunu kaybeder ve hasta bu durumu fark edinceye kadar dokularda zararlara sebep olabilir. Protezle ilgili veya ilgisiz ağızda çeşitli lezyonlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle total protez kullanan hastalar yılda en az iki kere hekim tarafından dikkatle muayene edilmelidir.

Klasik hareketli protezlerin alternatifi var mıdır?

Klasik hareketli protezlerin en çağdaş alternatifi implant-destekli protezlerdir. Bu durum özellikle alt total protezler için söz konusudur. İmplant işlemi ile protezlerin gerek tutuculuğu gerekse stabilitesi artar. Maliyet açısından daha yüksek olan bu protezlerin uygulanabilmesi için lokal ve sistemik tüm koşulların uygun olması gerekir. Protetik diş tedavisi doktoru sizi muayene ettikten sonra gerekli bilgilendirmeyi yapacaktır.

Protezlerin ideal ömrü ne kadardır? Ömür boyu kullanılabilir mi?

Protezlerin ömrü 5-10 sene arası kabul edilir. Fakat daha uzun süre kullananlarda bulunmaktadır. Diş protezleri, yaklaşık olarak 5 sene ağızda kalıyorsa başarılı sayılabilir. Ancak, zaman içerisinde dokularda ve mevcut dişlerde meydana gelen değişiklikler, protezlerde ortaya çıkan aşınmalar ve ağız ortamının yenilen ve içilen her türlü gıdadan etkilenmesi nedeniyle protezleri ömür boyu kullanmak mümkün olmamaktadır. Protezlerin uzun dönemde kullanılması sonucunda ağız içi dokularda meydana gelen zararların önlenmesi açısından diş hekimine yıllık kontrole gidilmesinde fayda vardır.

YENİ PROTEZ KULLANACAK HASTALAR İÇİN, UYULMASI GEREKEN KURALLAR NELERDİR?

• Protez başlangıçta yabancı ve büyük hissi verecektir. Ne kadar ince yapılırsa yapılsın şişkinlik dudak ve yanaklarda dolgunluk hissi oluşturabilir.
• Alt proteze alışmak üst proteze göre daha zordur, daha uzun zaman alır. Alt protez yerinden çıkabilir daha çok oynayabilir.
• Protezin ilk kullanıldığı günlerde tükrük salgısı artabilir. Birkaç gün içinde normale dönecektir.
• Protez takıldıktan sonra şikayet olmaması, çok ender görülen bir durumdur.
• Protez ne kadar özenle yapılırsa yapılsın yumuşak dokulara oturması ve fonksiyon sırasında hareket etmesi sonucu bazı yerlerde vuruklar olabilir. Hasta diş hekiminin söylediği günlerde mutlaka gelmeli ve protez vurukları, protezde düzeltmeler hekim tarafından yapılmalıdır. Vurukların hasta tarafından alınması kesinlikle yanlıştır protezin sorunlarını büyütebilir.
• Protez en az 10-12 saat kullanılırsa , diş hekimi vurukları daha iyi bir şekilde görebilir. Ve kolayca düzeltebilir.  
• Dokular proteze uyum sağladıkça, sorunlar ortadan kalkacaktır.
• Proteze alışmak 2-3 hafta sürebilir.
• Protez takıldıktan 24-48 saat sonra, diş hekiminiz mutlaka sizi görmelidir.
• Protezin ilk kullanılmaya başladığı zamanlarda, yemek yemeye yumuşak gıdalarla başlanmalıdır. Küçük parçalara bölerek, yavaşça çiğnenmelidir.
• Proteze iyice alışmadan, tecrübe kazanmadan sert ve çiğnenmesi zor gıdalar yenmemelidir.
• Yemek yerken çenenizin her iki tarafını da kullanmaya çalışın, çiğneme işlemini arka dişleri kullanarak yapın.
• İlk haftalarda ön dişlerle ısırılmamalıdır.
• Protezlerinizle çiğnemeyi öğrenmek zaman ister, sabırlı olmalısınız.
• Tam protezlerde normal olarak yemek yiyebilmek 6-8 hafta sürebilir.
• Başlangıçta dudak ve yanak ısırmaları olabilir.  Dudaklar kapalı olarak, yemek yenmelidir.
• Protezlerden doğal dişler gibi çiğneme kuvveti beklenmemelidir (1/3 – 1/6 oranında daha azdır)
• Protezlerle ilk zamanlarda düzgün konuşmak zor olabilir. Böyle bir durumda, yüksek sesle konuşma çalışması yapılabilir.
• Başlangıçta öksürürken veya gülerken protez yerinden oynayabilir; hafif ısırılarak tekrar yerine yerleştirilebilir.
• Protezi ilk kullanmaya başladığınız zaman yüzünüzün görünümü size değişik gelebilir. Protez yanak, dudak kaslarına uyum sağladığında görünümünüz normale dönecektir.
• Yapay dişlerin görünümü güzel ve sağlıklıdır. Siz rahat davrandığınızda, görünümünüzde doğal olacaktır.
• Protezinizi kullanmaya başladıktan sonra, gece çıkarın. Böylece ağız dokularını dinlendirmiş olursunuz.
• Protezler gece çıkarıldığında, bir bardak suyun içinde bırakılmalıdır.
• Protezlerin ömrü 4-5 yıl kadardır.

PROTEZİN BAKIMI NASIL YAPILMALIDIR?

• Protez her yemekten sonra temizlenmelidir.
• Protez temizleme fırçası ile içini ve dışını kuvvet uygulamadan fırçalamalıyız.
• Temizleme işleminde diş macunu veya aktif temizleme tableti kullanılmalıdır.
• Temizlemek için çamaşır suyu, tuzruhu ve deterjan gibi maddeler kullanılmamalıdır.
• Protezinizin bol olduğunu düşündüğünüzde veya tamire ihtiyacı olduğunda hekiminize başvurun.

PROTEZİN DÜZENLİ KONTROLLERİ

Doğal dişleri olan hastalar gibi tam protez kullanan hastalarda belirli aralıklarla hekime kontrole gitmelidir. (Yılda en az bir kere ) Çeşitli nedenlere bağlı olarak protez altındaki dokular değişebilir. Zamanla protezin dokularla uyumu bozulabilir. Bu durumu fark edemeyebilirsiniz.

Yeni protezin başarısı diş hekimine olduğu kadar hastaya’da bağlıdır. Sabırlı ve olumlu yaklaşımla sizde rahatça protez kullananlarda olabilirsiniz.

Yukarıda yazılan çizilenler ışığında benim önerim ise şudur,  ne çikolatayı ne de dişlerinizi fırçalama ihmal etmeyin ki dişleriniz de mutluluğunuz da daim olsun.